Links naar het Puritanisme (Rechts naar het Hypercalvinisme)

http://www.puritansermons.com
http://www.apuritansmind.com/PuritanEra.htm
http://www.banneroftruth.org/pages/articles/articles.php
http://www.puritanpublications.com/MainPage.htm
http://www.apuritansmind.com/MainPage.htm
http://falcon.jmu.edu/~ramseyil/amlitcol.htm
http://www.spurgeon.org/~phil//puritans.htm
http://members.aol.com/rsichurch/grace.html
http://members.aol.com/rsichurch/worship.html
http://members.aol.com/rsichurch/life.html
http://members.aol.com/rsichurch/faith.html
http://www.reformed.org
http://www.iclnet.org
http://www.ccel.org
http://www.newble.co.uk/guthriew/links.html
http://www.heritagebooks.org
http://www.wsu.edu/~campbelld/amlit/purdef.htm
http://academic.brooklyn.cuny.edu/english/melani/novel_18c/defoe/puritanism.html
http://www.nhc.rtp.nc.us/tserve/eighteen/ekeyinfo/puritan.htm
http://xroads.virginia.edu/~CAP/puritan/purhist.html
http://web.csustan.edu/english/reuben/pal/chap1/1intro.html
http://www.victorianweb.org/religion/puritan2.html
http://www.victorianweb.org/religion/puritan.html
http://puritanism.online.fr/
http://www.wfu.edu/~matthetl/perspectives/three.html
http://home.earthlink.net/~gfeldmeth/lec.pur.html
http://ise.uvic.ca/Library/SLT/history/thepuritanssubj.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Category:Puritanism
http://members.toast.net/puritan/index.html
http://www.angelfire.com/mi4/polcrt/Puritans.html
http://puritanismtoday.wordpress.com/
http://www.apuritansmind.com/PuritanArticles/PuritanRoots.htm
http://www.puritansermons.com/aboutprt.htm
http://www.onderzoekinformatie.nl/nl/oi/nod/onderzoek/OND1280095/
http://www.graceonlinelibrary.org/articles/default.asp?id=39
http://www.nhc.rtp.nc.us/tserve/getback/gbpuritan.htm

Puriteinen

William Ames
John Arrowsmith
Simon Ashe
Robert Baillie
Robert Balsom
Richard Baxter
Thomas Baylie
Nathaniel Bernard
Richard Blackerby
Robert Bolton
John Bond
Oliver Bowles
William Bradshaw
William Bridge
Hugh Broughton
Anthony Burgess
Cornelius Burgess
Jeremiah Burroughs
Henry Burton
Richard Byfield
Edmund Calamy
William Carter
Joseph Caryl
Thomas Case
Daniel Cawdrey
Thomas Cawton
Laurence Chadderton
Humphrey Chambers
Francis Cheynell
Thomas Coleman
John Coping
Edward Corbet
John Cotton
Miles Coverdale
Samuel Crook
Calibute Downing
John Dury
John Elliston
Humphrey Fenn
John Field
Thomas Foord
John Fox
John Foxcroft
William Fulke
Thomas Gataker
George Gillespie
Bernard Gilpin
Christopher Goodman
Thomas Goodwin
William Gouge
Stanley Gower
John Green
Richard Greenham
William Greenhill
John Greenwood
Humphrey Hardwick
Robert Harris
Alexander Henderson
Charles Herle
Richard Heyrick
Gasper Hickes
Francis Higginson
Thomas Hill
Thomas Holland
Thomas Hooker
Joshua Hoyle
Laurence Humphrey
John Janeway
Francis Johnson
John Langley
John Lathrop
Alexander Leighton
John Ley
John Lightfoot
Stephen Marshall
John Maynard
John More
Matthew Newcomen
Philip Nye
Herbert Palmer
Robert Parker
John Penry
Andrew Perne
Benjamin Pickering
John Preston
John Rainolds
William Reyner
Edward Reynolds
John Robinson
John Rogers
Samuel Rutherford
Thomas Samson
Peter Saxton
Henry Scudder
Lazarus Seaman
Obadiah Sedgwick
Richard Sibbes
Sidrach Simpson
Peter Smart
Edward Snape
William Spurstowe
Edmund Staunton
Peter Sterry
Richard Travener
Walter Travers
William Twisse
John Udal
Richard Vines
George Walker
John Wallis
Jeremiah Whitaker
John White
David Whitehead
William Whittingham
Giles Wigginton
Thomas Wilson
Patrick Young

Waarom de puriteinen lezen?

Op woensdagavond 25 juli 2007 in de Poortkerk te Veenendaal noemde dr. J. R. Beeke negen redenen waarom de puriteinen gelezen moeten worden.

De puriteinse geschriften:

1. Helpen het leven te vormen naar de Schrift.
2. Laten zien hoe de Bijbelse leer te integreren in het dagelijkse leven.
3. Laten zien hoe Christus te verhogen en Zijn schoonheid te zien.
4. Onthullen het trinitarische karakter van de theologie.
5. Laten zien hoe om te gaan met beproevingen.
6. Verklaren de ware bevindelijkheid.
7. Laten zien hoe te leven door een allesomvattend ("holistic") geloof.
8. Leren het grote belang en het primaat van de prediking.
9. Laten zien hoe te leven in twee werelden.

Karakter en koers van het engelse Puritanisme

Door P. Lewis

Het is de vraag of christenen ooit kunnen uitzien naar de bekering van de wereld zonder eerst gezocht te hebben naar de reformatie van de Kerk. Wanneer we vol afschuw kijken naar de toestand van de wereld in deze tijd, kunnen we dan minder bezorgd zijn over de toestand van de Kerk in die wereld? Wanneer de Kerk, die het licht zou moeten zijn in deze donkere wereld, zelf duisternis is, dan is de duisternis pas echt groot! En in een tijd waarin we, in de Kerk van God zelf, te vaak zien dat men de Wet denigreert en de genade misbruikt, dat de waarheid wordt veronachtzaamd en afgedaan wordt als 'louter dogmatiek' en men ervaring op één lijn stelt met openbaring, in zo'n tijd moeten we ons hoognodig afvragen waarom 'de vroegere tijden beter waren dan de onze'.

Voorbijgaan aan het werk van God in het verleden staat gelijk aan het negeren van zijn Woord in het heden. Immers, de hele geschiedenis door heeft God mensen en bewegingen in het leven geroepen die als grote taak hadden om zijn Woord te verklaren aan en toe te passen op hun eigen generatie; en indirect ook op de onze. Zulke mensen waren de Puriteinen en zo'n beweging was het Puritanisme.

De definities van de begrippen 'Puritein' en 'Puritanisme' zijn, vanaf hun vroegste gebruik in Engeland, een zaak van verhitte discussie en wijdverspreide verwarring geweest. Nationale, politieke en sociale elementen, nauw verbonden aan het puriteinse ideaal in de verschillende fasen van haar ontwikkeling, hebben de wezenlijk religieuze en geestelijke betekenis van de term voor een belangrijk deel verduisterd. Zonder te trachten een perfecte definitie te geven, kunnen we zeggen dat het echte Puritanisme is voortgekomen uit drie belangrijke elementen: het nieuwtestamentische patroon van persoonlijke godsvrucht en vroomheid, zuivere leer en een goed geordend kerkelijk leven. De vermenging en het samenspel van deze drie factoren hebben het engelse Puritanisme zo'n verbazingwekkende en inspirerende beweging gemaakt. En dat is ze nog steeds. Inzicht in het Puritanisme komt voor een belangrijk deel voort uit het onderzoeken van deze drie gebieden. Het is om die reden dat we elk van deze elementen achtereenvolgens zullen behandelen, alvorens een korte beschrijving te geven van de geschiedenis van de beweging.

Kenmerken van het Puritanisme

William Ames, een groot leider binnen de beweging, definieerde theologie eens als "de leer van het leven voor God". En met deze definitie beschreef hij kernachtig de uiterst dynamische aard van het Puritanisme. Want het Puritanisme bestond niet slechts uit een stelsel van regels of een uitgebreidere geloofsbelijdenis. Het was een levenskracht. Een visie en een onweerstaanbare drang die de schoonheid van een heilig leven zag en zich daarop richtte. Het Puritanisme verwonderde zich over de verbazingwekkende mogelijkheden van een leven waarin God centraal staat. De Puriteinen waren diep geraakt door de voldoening die zo'n leven verschaft. IJzeren discipline vermengde zich bovendien met vurige toewijding, en dat behoedde de Puritein enerzijds voor onbestendige mystiek en anderzijds voor een louter wereldse religie. Juist dit wonderbaarlijke huwelijk van wet en genade was één van de opmerkelijke kenmerken van de puriteinse godsvrucht. Elk gebied van het leven kwam onder de invloed van God en de leiding van zijn Woord. Iedere dag begon men met (zelf)onderzoekend, ongehaast en ernstig gebed, zowel persoonlijk in de binnenkamer als samen met het hele gezin. Elke taak, hetzij thuis, hetzij op het werk, werd uitgevoerd tot eer van God, daarbij ernstig rekening houdend met zijn volmaakte wil. In elke relatie, zakelijk of persoonlijk, waren geestelijke principes richtingbepalend. Vrije tijd werd met vreugde en ijver gewijd aan de studie van de Schriften, aan het deelnemen aan samenkomsten, aan 'geestelijke gesprekken' of aan wat verder nog kan bijdragen tot het welzijn van de ziel. Om kort te gaan, 'de grote zaak van de godsvrucht' domineerde de ambities van de toegewijde gelovige en nam al zijn energie in beslag. We mogen zeggen dat het Puritanisme grotendeels 'slaagde' waar andere, meer met de kloosters verbonden ideologieën faalden, omdat hier mensen de zuivere leer voorleefden en zo belichaamden, zodat het Puritanisme zichtbaar werd voor de mensen. Mensen zagen in de wereld levens die niet van de wereld waren. Levens die hun eigen levens op vele gebieden wel raakten, maar die tegelijkertijd deel uitmaakten van een morele en geestelijke wereld van adembenemende proporties. Jazeker, men kan zonder overdrijving stellen dat de Puriteinen het eigenlijke Puritanisme waren - want Puritanisme was zichtbaar gemaakte heiligheid.

Deze vitaliteit van het geestelijk leven ging, en hoe kon het ook anders, gepaard met een leerstellige rechtschapenheid en vastberadenheid die bijbels leven baseerde op bijbels denken. Richard Baxter schreef aan het begin van één van zijn boeken:
Zuivere leer ligt ten grondslag aan een zuiver oordeel, een zuiver hart, een zuivere manier van spreken (leven) en een zuiver geweten.

En als het anders was, dan was óf de leer niet zuiver, óf zij werd niet goed begrepen! Godsvrucht komt niet vanzelf op uit de grond en komt ook niet zomaar uit de lucht vallen. Waarachtige godsvrucht wordt niet geboren uit een mystieke ervaring en wordt ook niet aangeleerd, maar komt voort uit het koninklijke huwelijk van waarheid en genade. En de godsvruchtige Puritein was een kind van beide ouders. De puriteinse literatuur kent tal van werken die bij degenen die ze lezen een majestueuze indruk achterlaten. En het lijdt geen twijfel dat de mannen die die werken schreven, zelf de veredelende invloed hadden ondergaan van de leer die ze onder woorden brachten. Hun denken was net zo kolossaal als de hoeveelheid boeken die ze produceerden, maar dat vormde totaal geen belemmering voor hun godsvrucht en vroomheid. Uitgesproken calvinistisch als ze waren in hun theologische traditie, koesterden ze een hoge dunk van de soevereiniteit van God in voorzienigheid en genade. Dit kwam tot uiting in de rust die ze wisten te bewaren temidden van de meest stormachtige ervaringen en in de kracht waarmee ze in staat waren zowel de verschrikkelijke noden, als ook de nimmer falende Toevlucht van de gevallen mens aan het licht te brengen. Zozeer als ze in vervoering werden gebracht door de leer over God, zo hield hun leer over de zonde hen nederig. Omdat ze zowel hun eigen neiging tot zonde herkenden, als de mogelijkheid tot het kwade in de menselijke natuur in het algemeen, hielden ze niet op de zonde te verkondigen als de plaag der plagen en de wortel van alle menselijke ellende. In hun boeken en preken toonden ze de sluwe weg van de zonde in al haar gedaanten, sloopten ze het zelfvertrouwen en wezen de mensen op die redding die slechts de genade verschaffen kan.

Een derde belangrijk kenmerk van het Puritanisme was de plaats die het gaf aan de leer over de Kerk. Het is inderdaad zo dat het Puritanisme als beweging grotendeels begon als een poging om het aanzien van de Engelse Kerk te hervormen. En dat wilde men doen volgens de Schrift en de Schrift alleen. Ze beweerden dat noch burgerlijke, noch kerkelijke gezagsdragers de autoriteit hadden om iets toe te voegen aan het volkomen en definitieve onderricht over kerkbestuur en het kerkelijk leven, dat men aantreft in het Nieuwe Testament. Evenmin had iemand het recht om hieraan iets af te doen of het op wat voor wijze dan ook te wijzigen. Het was om deze reden dat de Puriteinen de anglicaanse ceremoniën, de verplichte kerkelijke gewaden en het episcopaalse kerkbestuur [kerkbestuur met bisschoppen als hoogste gezagsdragers - red.] verwierpen. Dit alles zag men namelijk als het uitvloeisel van traditie en niet van het Nieuwe Testament, zodat de Anglicaanse Kerk voortdurend inconsistent bleef met een aantal basisprincipes van de Reformatie. Wanneer dan ofwel de koning, ofwel de bisschoppen probeerden om traditie dwingend op te leggen of hervorming te verhinderen, dan ging het niet slechts om het al of niet dragen van bepaalde officiële kleding in de eredienst, noch om de vraag door welke vorm van organisatie de meest geschikte vorm van kerkbestuur gerealiseerd werd; in feite ging het om de principiële vraag hoe in zijn algemeenheid zaken geregeld dienen te worden in de Kerk van Christus hier in deze wereld. Dan ging het om het volkomen bepalende principe van de Kerk van Christus op aarde. Hier lagen de belangrijke vraagstukken die het puriteinse denken zo domineerden. Bepaalde de Kerk zelf haar weg in geestelijke en kerkelijke aangelegenheden in plaats van wereldse vorsten? En bepaalde de Schrift de gang van zaken in de Kerk, in plaats van kerkelijke traditie of opportunisme? Om kort te gaan, ging het in wezen om de vraag: Wie regeert de Kerk en het geestelijk leven van de mensheid - God of de mens? Dit waren fundamentele vragen! Hadden deze vragen niet op veler lippen gelegen in de dagen van Luther en Calvijn? Het antwoord van de Puriteinen op deze vraag was een overtuigd ja. Men bevestigde volmondig de vrijheid van de Kerk onder de soevereiniteit van de Schriften alleen. Hiervoor waren ze bereid te lijden met een vastberadenheid die net zo onverbiddelijk was als kalm.

Een overzicht van de geschiedenis

Nu we een aantal van de belangrijkste kenmerken van het Puritanisme hebben gezien, geven we een kort overzicht van de geschiedenis van de beweging. Hoewel de wortels reeds eerder gevonden kunnen worden, mogen we zeggen dat de puriteinse beweging begon rond 1559 met de 'Act of Uniformity' ('Wet van Uniformiteit') en als zodanig eindigde in de tweede helft van de zeventiende eeuw - wellicht officieel met de 'Act of Uniformity' van 1662 en de daaropvolgende 'Great Ejection' ('Grote Uitstoot'). Zo begon de beweging dus onder Elizabeth I, die haar wantrouwde; groeide ze onder Jacobus I (1603-1625), die haar vreesde; nam ze toe in kracht onder Karel I (1625-1649) en zijn Aartsbisschop William Laud, die haar verachtten; kende ze een korte maar verheven opkomst onder Cromwell (1654-1658), die haar eerde en eindigde ze onder Karel II (1660-1685) en zijn bisschoppen, die haar haatten.

Kerkelijk gezien zagen we al dat de Puriteinen ervan overtuigd waren dat de Reformatie in Engeland om politieke redenen in zijn groei was blijven steken, vóórdat die de Kerk had kunnen omvormen tot de eenvoud van het nieuwtestamentische model. In de zestiende eeuw probeerde de eerste generatie Puriteinen de noodzakelijke veranderingen op het gebied van kerkbestuur en eredienst door te voeren, met vooral politieke middelen. Koningin Elizabeth had een 'regeling' opgesteld die een middenweg aangaf tussen enerzijds het Rooms-Katholicisme en anderzijds het Calvinisme van Genève. Dit was het oorspronkelijke model van de Anglicaanse Kerk zoals wij die vandaag kennen. Elizabeth verwierp het 'extremisme' van de puriteinse stroming binnen 'haar' Kerk, hoewel zij ook veel van de politieke en religieuze leerstukken van het Katholicisme afwees. Zij was vastbesloten de volledige controle over zowel Kerk als Staat te verkrijgen en voor zover mogelijk de verschillende elementen binnen haar koninkrijk te verenigen. Door middel van wetgeving (de 'Acts of Supremacy and Uniformity' uit 1559) en de noodlottige Convocatie uit 1563 trachtte zij de onderwerping aan haar anglicaanse kerkmodel dwingend op te leggen.

Op het politieke vlak waren de Puriteinen geen partij voor Elizabeth en vanaf dit moment begon de beweging, nu ze politiek verslagen was, haar enorme energie voor andere doeleinden te gebruiken. Nu ze er niet in geslaagd waren om de Kerk van bovenaf, door middel van parlementaire wetgeving te veranderen, streefden de Puriteinen ernaar, met grotere inzet dan ooit tevoren, om dit te bewerken van onderaf door middel van de kansel, de drukpers en persoonlijke invloed. Van hier af is het werkelijke verhaal van het Puritanisme het verhaal van geestelijke groei en kracht. En de geschiedenis van de voortgang van het Puritanisme is niet het verhaal van nationale en provinciale kerkelijke vergaderingen, van allerlei initiatieven op het gebied van wetgeving, maar het is de geschiedenis van mensen wier campagne voor een godvruchtige Kerk en een godvruchtige Staat niet erg gehinderd noch echt geholpen kon worden door parlementen en hun besluiten. Het Puritanisme werd een basisbeweging die door de zeis van de wetgever wel beperkt, maar niet vernietigd kon worden.

Maar, hoewel het Puritanisme als beweging opgroeide binnen het raamwerk van de Anglicaanse Kerk, is het de vraag of we haar ooit kunnen beschouwen als een uitvloeisel van het Anglicanisme, laat staan als een vorm of ontwikkeling ervan. Wanneer we direct al in het begin de radicale verschillen zien tussen het puriteinse denken en de anglicaanse mentaliteit - zoals zichtbaar wordt bijvoorbeeld in de verschillen tussen John Knox en Richard Cox in de Engelse Kerk te Frankfurt, en tussen Hooper en Cranmer in de controverse over de kerkkledij van de geestelijkheid - beginnen we ons af te vragen of het Puritanisme niet altijd een vreemde eend in de anglicaanse bijt is geweest: wel erin, maar niet echt ervan, en dat van het begin af aan! Jazeker, gedwongen door de omstandigheden van die tijd lagen beide lange tijd dicht tegen elkaar aan, als twee stokken die zó dicht bij elkaar liggen dat ze op het eerste gezicht één lijken te zijn. Maar met het verstrijken van de jaren, en met de toenemende onhandelbaarheid van de door de politiek en door de bisschoppen gecontroleerde Anglicaanse Kerk, toonde het Puritanisme ontegenzeggelijk dat ze een beweging was met leven in zichzelf, met een onafhankelijke identiteit en dat ze in staat was zich onafhankelijk te ontwikkelen. In het begin kwam dit tot uiting in een aantal opeenvolgende waagstukken van afzonderlijke personen die zich weigerden te conformeren aan de Anglicaanse Kerk en een onafhankelijke koers volgden. Later kwam dit tot uitdrukking in de koers van de vroege Separatisten, nog later in de weg die de 'Pilgrim Fathers' gingen tijdens de regering van Jacobus I en tenslotte in de enorme uittocht van 'De Tweeduizend' ten tijde van de 'Ejectment' (de 'Grote Uitstoot') in 1662.

Men moet niet denken dat het Puritanisme gedurende deze periode verviel tot een op afscheiding gerichte beweging die zich niet wenste te conformeren aan de Anglicaanse Kerk. Het verhaal van het Puritanisme is er immers één van een verbazingwekkende groei, vooruitgang en ontwikkeling tot die volgroeide 'Nonconformity', die slechts de ware aard van het Puritanisme tot uitdrukking wist te brengen. Vanaf de laatste dagen van het bewind van Elizabeth I verspreidde de beweging zich doordat er honderden mannen opstonden die zich in hun nieuwe bedieningen toewijdden aan een gemeenschappelijke visie en een gemeenschappelijke geest die hen samenbond zoals geen partij-apparaat dat ooit had kunnen doen. Deze visie verflauwde niet met de jaren; de contouren ervan werden eigenlijk alleen maar duidelijker. En onder de invloed van de leiders van de beweging ging de visie van het puriteinse ideaal steeds meer tot de verbeelding spreken van het leger van nieuwe hervormers. De geschriften van William Perkins vulden de kasten van velen die nooit zijn krachtige prediking in Cambridge gehoord hadden. En de beroemde Seven Treatises ("Zeven Verhandelingen") van Richard Rogers, predikant te Wethersfield in Essex, wakkerden duizend vonken aan tot duizend vlammen vanwege de enorme inspiratie die er uitging van de eenvoudige, fundamentele manier waarop Rogers schreef over de puriteinse vroomheid. Tijdens de regeringen van Jacobus I en Karel I bewaterden de populaire werken van Richard Sibbes een grond waarin al goed gezaaid was door een voorgaande generatie. En gedurende de gehele daaropvolgende periode, waarin de Puriteinen de toon aangaven ten tijde van Cromwells regering, verenigden de vaardige pennen van Owen, Baxter, Goodwin en talloze anderen hen die door afstand gescheiden waren.

Tijdens deze lange jaren hadden de Puriteinen moeilijkheden genoeg en konden ze iedere bemoediging en inspiratie gebruiken. Hoewel de bakermat van Jacobus I (1603-1625) in het presbyterianisme lag, koos hij later toch voor de episcopaalse, anglicaanse kerkinrichting. En toen hij zag dat het Puritanisme een serieuze beperking van zijn koninklijke 'rechten' en machten betekende, zwoer hij aan de puriteinse leiders dat hij hen "het land uit zou jagen". Maar terwijl Jacobus hen het Oude Engeland uitjoeg, leidde God hen snel het Nieuwe Engeland binnen. En anderen die niet naar Amerika gingen, hielden zich schuil in de hollandse havensteden tot betere tijden zouden aanbreken. De meerderheid bleef thuis om de storm te doorstaan die, met de kroon van Jacobus op het hoofd van zijn zoon Karel I (1625-1649), in kracht toenam. Maar er staken ook onheilspellende tegenwinden op tegen het bewind van Karel I, want het Puritanisme stond gedurende deze turbulente jaren niet alleen. Dankzij het puriteinse denken zagen ideeën over geestelijke principes het licht die vèrstrekkende gevolgen zouden hebben voor zowel het seculiere als het religieuze leven - in de Staat zowel als in de Kerk. Het Puritanisme benadrukte dat het individu nooit beschouwd mag worden als louter een pion in het schaakspel van de geschiedenis. Had immers niet ieder mens een onsterfelijke ziel? Was de Zoon van God niet gekomen om voor zulke mensen te sterven, net zo goed als voor koningen en machthebbers? Bovendien plaatste de puriteinse leer over de plaats van het geweten en de wetten en vrijheden ervan in het leven van het individu, de onderdaan tegenover zijn vorst en niet onder diens voeten. En vanuit zijn nieuwe positie verkreeg de 'gewone man' een nieuw en totaal ander perspectief. En dit was niet slechts een verandering van het theoretische denken; neen, dit zou een verandering teweegbrengen in het verloop van de totale engelse geschiedenis. Karel I holde de engelse vrijheden uit en zijn dweepzieke Aartsbisschop William Laud deed pogingen om het Protestantisme, dat de vrijheid van de menselijke geest hoog in het vaandel had en dat aangehangen werd door een groot deel van de natie, aan banden te leggen. Hiermee haalden de leiders van dat regime zich de toorn van een diep verontwaardigde geestelijkheid op de hals, alsook de toorn van degenen die zich opnieuw bewust begonnen te worden van de waardigheid en de verantwoordelijkheden van het individu. Hieruit ontstond een nieuw, militant, 'politiek Puritanisme'. Dit zou leiden tot de beweging die het Parlement grote macht zou gaan geven ten koste van de macht van koning Karel I gedurende de veertiger jaren van de 17e eeuw. En uiteindelijk zou dit nieuwe politieke Puritanisme gedurende de vijftiger jaren veel Puriteinen tot volbloed Republikeinen maken. Het was deze revolutie die het religieuze Puritanisme eindelijk haar vredige periode van echte vrijheid gaf. En nadat de Burgeroorlogen (1642-1648) de macht van zowel de koningsgezinden als de kerkvorsten gebroken hadden, genoot het Puritanisme onder het verlichte en gezagsvolle, krachtige bewind van Oliver Cromwell haar grootste uitbreiding en kon het zich ook ten volle ontplooien.

Het politieke en het religieuze Puritanisme zouden echter geen geschikte partners blijken. Vele Puriteinen waren nog steeds gematigd koningsgezind. Velen hadden weinig liefde voor en veel wantrouwen jegens Cromwell. En onder de puriteinse geestelijkheid werden er maar weinig mannen gevonden die net zo'n ruime geest en net zo'n scherp politiek inzicht hadden als de 'Protector' (Beschermheer). De zogenaamde 'Heerschappij der Heiligen' droeg de hele tijd het zaad van de zelfvernietiging in zich. Zo waren er bijvoorbeeld binnen de dominerende presbyteriaanse partij, die een meerderheidspositie innam, velen die net zo enghartig en hardvochtig konden zijn als hun vroegere episcopaalse vervolgers. En dat terwijl de meer gematigde Puriteinen, zoals degenen uit het Barebones Parliament - een door Cromwell in 1653 samengesteld parlement dat uitsluitend uit puriteinse notabelen bestond en dat een kort leven beschoren was - hopeloos verdeeld waren. Al snel werd duidelijk dat waar de puriteinse predikant op de kansel onvergelijkbaar waardevol kon zijn, de puriteinse politicus onuitstaanbaar kon zijn in het parlement. De verschillende puriteinse politieke groeperingen, en die van de Republikeinen in het algemeen, versplinterden zowel hen die regeerden als hen die geregeerd werden. Slechts één hand was sterk genoeg om zo'n onhandelbaar roer te bedienen. En toen die hand van 'Beschermheer Cromwell' tot rust kwam door zijn dood, werd het schip van de Staat snel van de werkelijke - of vermeende - rotsen van anarchie geloodst naar de rustige - en stilstaande - wateren van een nieuwe periode van monarchie.

De snelle terugkeer van het Stuart-geslacht op de engelse troon in de persoon van Karel II, na de dood van Cromwell en de val van zijn republiek, had het einde van de 'puriteinse revolutie' kunnen betekenen. En dat zou inderdaad het geval zijn geweest als het Puritanisme niet méér geweest zou zijn dan louter een politieke revolutie ten tijde van de Burgeroorlogen. We hebben echter al genoeg gezien om aan te kunnen tonen dat achter dit politieke gebeuren een veel grotere en zuiverder geestelijke puriteinse revolutie schuilging, die in allerlei opzichten boven de politieke dimensie van de beweging uitsteeg. Ze begon lang voordat de hand van Oliver Cromwell een engels zwaard zou dragen - en de beweging zou nog lang nadat het zwaard van Cromwell te ruste was gelegd, voortleven. Echter, na 1660 moedigde een koningsgezind parlement, opnieuw met Anglicaanse bisschoppen erin, ijverig de vervolging van de Puriteinen aan - een vervolging die weigerde onderscheid te maken tussen politiek en geestelijk Puritanisme. Al snel werd het Gebedenboek ('Book of Common Prayer') opnieuw dwingend opgelegd, nadat het zodanig veranderd was met het oog op het hernieuwde verplichte gebruik ervan, dat in de ogen van velen de kritiek van een puriteins predikant gerechtvaardigd was: "Gebrekkig in noodzakelijkheden, overtollig in overbodigheden, gevaarlijk in sommige zaken, aanvechtbaar in vele en ongeordend in alle!" Dit verplichte gebruik van het Gebedenboek werd snel gevolgd door de beruchte 'Act of Uniformity' van 1662 waaraan, en de ontwerpers wisten dat heel goed, de Puriteinen als geheel zich nooit zouden onderwerpen. Deze wet eiste, naast "ongeveinsde instemming en overeenstemming" met alles wat stond in de nieuwe editie van het Gebedenboek, onder andere dat men de eigen presbyteriaanse bevestiging in het ambt van predikant zou verloochenen en verwerpen, en zich zou onderwerpen aan een hernieuwde wijding in het priesterambt door een bisschop in de Anglicaanse Kerk. De wet eiste tevens een eed van trouw aan koning Karel II, wat daarmee ook een verwerping betekende van de 'Solemn League and Covenant' ('Plechtige Verbintenis en Verdrag') uit 1643, welke het verzet van het parlement tegen Karel I had gerechtvaardigd. Het was geen verrassing dat vele Puriteinen de loochening van hun eerdere bevestiging tot het ambt als godslasterlijk beschouwden. En hoewel ze welwillend bereid waren loyaal te zijn aan de nieuwe koning, beschouwden ze de formele afzwering van het eens gesloten 'Covenant' als meineed. Het was dan ook geen verrassing dat de grote meerderheid van de Puriteinen de eis tot een met de eed bekrachtigde instemming en overeenstemming met de volledige inhoud van het nieuwe Gebedenboek op zou vatten als een net zo ernstige aanranding van de waarachtige godsvrucht.

Het onvermijdelijke volgde en nog vóór de winter van 1662 waren bijna 2000 van de meest waardevolle mannen in de Kerk uit hun bedieningen verdreven - de wereld ingejaagd, veelal noodlijdend, samen met hun gezinnen. Dit werd gevolgd door een reeks van gemene en ingenieuze Wetten die erop gericht waren de uitgestotenen het prediken, zelfs in het verborgene, onmogelijk te maken; de straffen varieerden van onbeduidend tot zeer wreed. Vervolgens kwam er een campagne van laster en smaad op gang die de naam van de puriteinse beweging als geheel trachtte te besmeuren alsof zij slechts bestond uit sektariërs, fanatici, rebellen en onwetende en ongebalanceerde mensen. Men was snel vergeten dat de meesten van hen ontwikkelde lieden waren, die hun opleiding hadden genoten aan de Universiteiten van Oxford en Cambridge. Velen van hen hadden bekend gestaan als beschaafde en zeer gematigde mensen en allen waren mannen van onberispelijke vroomheid.

Rest ons de vraag of dit alles nu leidde tot de vernietiging en het falen van het Puritanisme. Het antwoord dat de geschiedenis ons geeft, is duidelijk: Nee, dat deed het niet. Het Puritanisme werd door de vervolging en de politieke nederlaag niet vernietigd, maar veranderd. Het ging over in een radicaal godsvruchtige 'Nonconformity', de onafhankelijke, niet-anglicaanse kerken en gemeenten die weigerden zich te conformeren aan de Anglicaanse Kerk. En als zodanig begon er een nieuwe fase in haar eigen religieuze ontwikkeling en in die van de natie als geheel. Een nieuwe fase die de lange periode van vervolging onder het huis van Stuart overleefde en die het herstel van oude vrijheden meemaakte tijdens de 'Glorious Revolution' (de 'Glorierijke Revolutie') in 1688. Een fase die ook de nog verraderlijker en zeker niet minder gevaarlijke periode van wijdverbreide apathie en verharding gedurende de eerste decennia van de achttiende eeuw overleefde. De beweging (Nonconformity) overleefde dit alles en zou aan het einde van de achttiende eeuw het begin aanschouwen van de gedenkwaardige periode van expansie op het gebied van zending. Het begon met de Baptist William Carey rond 1790 en mondde uit in de grootschalige zendingsbewegingen van de engelse 'Nonconformity' gedurende het Victoriaanse tijdperk. En deze fase van Nonconformity duurt voort tot op de dag van vandaag in de gedaante van de huidige 'Evangelische Nonconformity'. Ook voor deze eigentijdse 'Nonconformity' zijn de levens en de geschriften van de Puriteinen nog steeds een blijvend monument en een onuitblusbare bron van inspiratie.

Bron: The Genius of Puritanism

Puritanisme voor vandaag

door ds. Geoff Thomas

Eén van de grootste behoeften van onze tijd is een opleving van het puritanisme. Wat zou dit een krachtig middel tot eenheid en zegen kunnen zijn! Toen ik mijn bediening als predikant begon, was het mijn doel om een gemeente te vestigen die de gehele raad Gods zou liefhebben en de troost en kracht daarvan met vreugde zou ervaren. Dat zou ons ertoe leiden om iedere groepering die ook het puritanisme en een praktisch calvinisme onderschrijft, te steunen naar ons beste inzicht en in de weg van Gods voorzienigheid. We geloofden dat er slechts sprake zou kunnen zijn van reformatie als er een dergelijke levendige theologie zou zijn. De verhoudingsgewijze zeldzaamheid daarvan nu na 33 jaar is als een barometer die de blijvende zwakte van het Britse christendom aangeeft.

Definities om vast te stellen wat ik onder puritanisme versta, moet ik teruggaan in de tijd. We kunnen ons niet onttrekken aan de betekenis van de geschiedenis en van de lessen die we hebben geleerd. Ik zou willen beginnen met de grote 'sola's' van de Reformatie:Behoud door genade alleen, door het geloof alleen, in Christus alleen, uit de Schriften alleen en tot eer van God alleenDit werkelijk te bevatten heeft enorme gevolgen.Of neem nu de bekende drie hoofdmotieven in de bijbelse openbaring:Schepping, val en verlossingDe schepping van de wereld en van de mens in de eerste twee hoofdstukken van Genesis en de val van de mens in hoofdstuk drie zijn essentiële historische gebeurtenissen die de achtergrond vormen van de geschiedenis van de verlossing in het vervolg van de bijbel. De theologie van de Reformatie ontwikkelde zich verder en kreeg een pastoraal en evangelistisch focus toen het verrijkt werd door de puriteinen in de daarop volgende eeuw.

Dan zijn er ook nog de vijf hoofdpunten van het calvinisme, een samenvatting van de cruciale thema's van het evangelie:De totale verdorvenheid van de mens, Gods onvoorwaardelijke verkiezing, een verzoening die zich beperkt tot de redding van het enorme aantal mensen die samen het volk van God zijn, Gods onweerstaanbare genade die degenen redt die Hij zou verlossen en de volharding van die mensenMaar er was nog veel meer dan alleen deze leerstellingen. Ik denk aan de totaalvisie op het leven als christen, omdat God van alles in het puritanisme het middelpunt is. Dit doordrong het denken van die predikers: het visioen van God dat Jesaja kreeg in hoofdstuk 6 en deze Heere die spreekt in hoofdstuk 40. Als iets van deze heilige, machtige God ervaren wordt, dwingt het de mensen uit te roepen: "Zie uw God!". Mannen door God geroepen om Zijn dienaren te zijn, hebben hier iets van gezien.
Zulke mannen prediken de wet van God tot hun hoorders om hen te laten ontdekken dat zij zondaren zijn, die barmhartigheid nodig hebben. Tegelijkertijd met de wet verkondigen zij de oneindigheid van de liefde van Christus om christenen te motiveren om Zijn geboden te houden.

De puriteinen presenteren heel de Christus aan heel de mens:Hij is profeet, priester en koning. De puriteinen scheiden deze ambten niet, zodat het belang van het belijden een discipel van de Heere te zijn, duidelijk is, en de mens de kosten ervan kan inschattenAndere typische kenmerken van het puritanisme zijn:
Een krachtige oproep tot bekering.
De zegeningen van een geloofszekerheid, die op de proef is gesteld. Deze geloofszekerheid wordt gesterkt door de beloften van God, die door het werk van de Heilige Geest tot een realiteit worden.
De kenmerken van een geheel veranderd leven en het innerlijk getuigenis van de Heilige Geest.
God, die zijn kinderen bewaart, wat openbaar wordt in hun volharding in geheiligde en liefdevolle gehoorzaamheid.
Er is ook eerbied, verootmoediging en godvrezendheid in de puriteinse eredienst waarvan de prediking de climax vormt. Hun lofzangen reflecteren een theologie die alle eer aan God geeft en niet aan menselijke organisatie.

Het puritanisme legt consequent de nadruk op het bovennatuurlijke, vooral op het punt van het handelen van God met de ziel van de mens. Er is sprake van een directe confrontatie: de ziel die van alle beschutting ontdaan is, ontmoet de levende God; en een diep ontzag dringt door tot alles wat in de kerk wordt gezegd en gedaan. We worden gefascineerd door een dergelijk werk van genade.
Het cruciale punt in het conflict met Rome was en blijft het Woord 'alleen'. Rome gelooft in redding door genade en aanvaardt de apostolische geloofsbelijdenis, maar in de visie van Rome komt de genade tot ons door middel van de instrumenten van haar vele sacramenten. Het puritanisme gaat een andere weg dan Rome en dan het Lutheranisme en Anglicanisme. Het is totaal gericht op de bovengenoemde 'sola's'. Dat is de reden waarom we geloven in de speciale roeping en de gave van de prediker en in de eenvoud van de eredienst. Daarom verwerpen we alle pragmatische vormen van evangelisatie. Dat is ook waarom veel moderne liederen en het gebruik van toneelgroepen een goed verstaan van genade juist verhinderen. De implicaties van een puriteinse visie op het christelijk leven en op de verzamelde gemeente zijn enorm.
Onderdeel van een bewegingIk geloof dat deze overtuigingen het gehele spectrum van het bijbels christendom omvatten. De ambities van een jonge prediker om te leven uit deze overtuiging zijn en blijven een nobel streven: je leven te gebruiken om te werken aan een herontwaken van een 'bevindelijk' calvinisme. Ik heb dit consequent proberen te doen gedurende meer dan 30 jaar en zal daarmee doorgaan zolang God mij kracht geeft. Mijn verlangen is naar een opleving van dergelijke idealen.

Of het nu de The Banner of Truth Trust, Carey-projecten, Grace Baptists, de Westminster Conference, de Evangelical Movement of Wales of Evangelical Press betreft, als zij sympathiek staan ten opzichte van het puritanisme, geef ik hun mijn steun. Ik woon de conferenties bij van deze organisaties - in Leicester, Swanwick, London, Bala en Aberystwyth. Ik ben geabonneerd op hun tijdschriften en beveel ze aan in de gemeente. Onze gemeente is lid geworden van de BEC (British Evangelical Council) en de Associating Evangelical Churches of Wales en woont ook de Grace Baptist Assembly bij. Ik breng in mijn gemeente verslag uit van zulke conferenties. Hoewel we aan de westkust van Wales wonen, voelen we ons verbonden met een beweging die dit soort geloofsbeleving, eredienst en evangelisatie wil bevorderen overal op de Britse eilanden. We zijn bekend met gelijkgezinde kerken waarmee we nauw samenwerken. We zouden er graag nog meer van willen zien.

Door Gods genade ben ik in staat gesteld een reeks van contacten en bedieningen te onderhouden. Dit gaat breed, hoewel niet zo diep als het zou moeten (ds. Thomas noemt vervolgens allerlei activiteiten die hij heeft mogen ontplooien voor verschillende organisaties van zowel Presbyterianen als Baptisten; deze zijn weggelaten omdat de namen de Nederlandse lezer niet veel zeggen - CGvK). Dit alles kwam voort uit een fundamentele toewijding aan het puritanisme.
Presbyterianen die zich houden aan de 'Westminster Confession', Congregationalisten die de 'Savoy Confession' accepteren en Baptisten die de confessie van 1689 aanvaarden, hebben alle een brede basis van overeenstemming, niet alleen wat betreft de eredienst, evangelisatie en pastoraat, maar ook als het gaat over God zelf. Dus kunnen zij dit alles als fundament aanvaarden voor wat zij samen doen. Wat geeft dit een eenheid voor verdere samenwerking, onderzoek en zending. Hoeveel geweldiger zou het zijn als er meer puritanisme aanwezig was!

Bron: Grace Aug./Sept. 1998

Enkele Puriteinse Geschriften

1.De belangrijkste werken van de puriteinen

Joseph Alleine, An Alarm to the Unconverted, [Banner of Truth]
Joseph Alleine, A Sure Guide to Heaven, [Banner of Truth]
Richard Baxter, The Reformed Pastor, [Banner of Truth]
R Bolton, A Treatise of Comforting Afflicted Consciences, [Soli Deo Gloria]
S Bolton, The True Bounds of Christian Freedom, [Banner of Truth]
William Bridge, A Lifting up for the Downcast, [Banner of Truth]
Thomas Brooks, Precious Remedies Against Satan’s Devices, [Banner of Truth]
Thomas Brooks, Heaven on Earth, [Banner of Truth]
John Bunyan, Prayer, [Banner of Truth]
John Bunyan, All Loves Excelling, [Banner of Truth]
Jeremiah Burroughs, The Rare Jewel of Christian Contentment, [Banner of Truth]
Jeremiah Burroughs, The Excellency of a Gracious Spirit, [Soli Deo Gloria]
Jeremiah Burroughs, The Evil of Evils, [Soli Deo Gloria]
Jeremiah Burroughs, The Saint’s Happiness, [Soli Deo Gloria]
Jeremiah Burroughs, The Saint’s Treasury, [Soli Deo Gloria]
Stephen Charnock, The Existence and Attributes of God, [Banner of Truth]
John Flavel, The Mystery of Providence, [Banner of Truth]
John Flavel, The Method of Grace, How the Holy Spirit Works, [Rapidan, Hartland Publications]
Thomas Goodwin, Justification by Faith, [Banner of Truth], Works vol. 8
William Gurnall, The Christian in Complete Armour, [Banner of Truth], ook in verkorte versie
William Guthrie, The Christian’s Great Interest, [Banner of Truth]
Thomas Manton, Commentary on Jude, [Banner of Truth]
John Owen, Works, Vol 1-16, [Banner of Truth], vooral:* Vol. 1, The Glory of Christ (ook afzonderlijk uitgegeven in een verkorte versie)* Vol. 3, The Person and Work of the Holy Spirit (ook afzonderlijk uitgegeven in een verkorte versie)* Vol. 6, Mortification of Sin* Vol. 10, The Death of Death in the Death of Christ, (ook afzonderlijk uitgegeven)* Vol. 16, The True Nature of a Gospel Church
John Owen, Communion with God, [Banner of Truth]
William Perkins, The Art of Prophesying, [Edinburgh, Banner of Truth]
Richard Sibbes, The Bruised Reed, [Banner of Truth]
Richard Sibbes, Glorious Freedom, [Banner of Truth]
Ralph Venning, The Sinfulness of Sin, [Banner of Truth]
Ralph Venning, Learning in Christ’s School, [Banner of Truth]
Thomas Vincent, The Shorter Catechism, [Banner of Truth]
Thomas Watson, A Body of Divinity, [Banner of Truth]
Thomas Watson, The Ten Commandments, [Banner of Truth]
Thomas Watson, The Lord’s Prayer, [Banner of Truth]
Thomas Watson, All Things for Good, [Banner of Truth]
Thomas Watson, The Doctrine of Repentence, [Banner of Truth]
Thomas Watson, The Godly Man’s Picture, [Banner of Truth]
Thomas Watson, Heaven on Earth, [Soli Deo Gloria]

2. Citaten van Puriteinen

M. Di Gangi, A Golden Treasury of Puritan Devotion, [Presbyterian & Reformed]
I.D.E. Thomas, Daily Devotians from the Puritans, [Bryntirion Press, 1997]
I.D.E. Thomas, A Golden Treasury of Puritan Quotations, [Banner of Truth]

3. Standaardwerken over de Puriteinen

William Barker, Puritan Profiles, [Christian Focus, 1996]
Sinclair Ferguson, John Owen and the Christian Life, [Banner of Truth, 1987]
Errol Hulse, Who Are The Puritans? [Evangelical Press, 2000]
Peter Lewis, The Genius of Puritanism, [Soli Deo Gloria, 1996]
D.M. Lloyd-Jones, The Puritans, [Banner of Truth, 1987]
J.I. Packer, Among God’s Giants, [Kingsway, 1991]
Leland Ryken, Worldly Saints – The Puritans as They Really Were, [Zondervan, 1986]
W. van ‘t Spijker, R. Bisschop, W.J. op ‘t Hof, Het Puritanisme, [Zoetermeer, Boekencentrum, 2001]

4. Specifieke werken

J.R. Beeke, The Quest for Full Assurance, [Banner of Truth, 1999]
Brook, The Lives of the Puritans, [Soli Deo Gloria], 450 biografische schetsen!
Mark Dever, Doctoral thesis on Richard Sibbes
M. Haykin, Kiffin, Knollys and Keach, [Evangelical Press, 1996], over baptisten-puriteinen.
E.F. Kevan, The Grace of Law, A Study in Purian Theology, [Soli Deo Gloria]
D.M. Lloyd-Jones, Puritan Papers, Vol. 1, [Presbyterian & Reformed]
R.P. Martin, A Guide to the Puritans, [Banner of Truth, 1997], index tot hun werken
Iain Murray, The Puritan Hope, [Banner of Truth]
J.I. Packer, Puritan Papers, Vol. 2, [Presbyterian & Reformed]

Het Puritanisme en hun visie op het Verbond

Het Verbond was een essentiële notie in theologie en godsvrucht. De relatie tussen God en de mens had altijd het karakter van het Verbond.
Het was Richard Sibbes (1577-1635) die 'The Faithful Covenanter' schreef waarin vele karakteristieke elementen van de Puriteinse Verbondsleer te lezen zijn.
De Puriteinen hebben geworsteld met het evenwicht tussen de soevereiniteit van God en de verantwoordelijkheid van de mens. Het onderscheid tussen het verbond van de werken en het verbond van de genade is Wet en Evangelie.
In het Verbond laat de Drie-enige God Zich kennen als een volkomen Zaligmaker.
Het Verbond zien de Puriteinen eveneens als een aanbod van Christus voor de onbekeerden. Deze 'effectieve roeping' leidt tot Geloof en Bekering. Het Geloof is het middel dat ons verenigt met Christus, de Middelaar van het Verbond.
Het Heilig Avondmaal is een (Geloofs)bevestiging van het Verbond, die Christus in de Heilige Doop met de mens is aangegaan.
Het geloof is niet alleen het vertrouwen op Christus, maar ook het komen of het vluchten tot Christus.
Er is een nauw verband tussen Verkiezing en Verbond. De Verkiezing is uit Eeuwige Liefde van God de Vader, waardoor Christus in het Verbond is gegeven tot Rechtvaardigmaking, Heiligmaking en Verlossing.

De theologische hoofdlijnen van het Puritanisme

De theologie is een hulpmiddel om door deze wetenschap de vroomheid en heiligheid te beoefenen voor God. Alle middelen waarover we kunnen beschikken moeten gehanteerd worden. Daarbij dient de theologie niet alleen de bijbelse prediking van het evangelie, maar evenzeer het pastoraat.
John Owen had zes principes om theologie te beoefenen:
1. Geen mens kan door eigen kracht theologie verstaan.
2. Alleen een wedergeboren mens kan zich nuttig maken met theologie.
3. Alleen door de Heilige Geest worden wij wedergeboren.
4. Het evangelie wordt heil, wanneer de Heilige Geest ons verstand verlicht.
5. Theologie is een geestelijke dienst.
6. Theologen zijn dienstknechten van God en zijn niet wereldgelijkvormig.
De Puriteinen kennen een grote eerbied voor de Heilige Schrift. Het gezag van de Heilige Schrift staat in de context van het herscheppende werk van de Heilige Geest. De Heilige Schrift interpreteert zichzelf onfeilbaar.
William Perkins verstaat onder Homiletiek het volgende:
1. De tekst alleen uit Canonieke Boeken.
2. De betekenis van de tekst moet uit de Bijbelboeken komen.
3. Profijtelijke leerstukken samenbrengen.
4. Toepassen op een eenvoudige manier voor het leven van een christen.

Wat is het Puritanisme?

Het Puritanisme is verankerd in een internationale beweging binnen het Protestantisme in de 17e en 18e eeuw en heeft haar wortels in Engeland, Schotland en Amerika. Zo was er in Duitsland het Piëtisme, in Nederland de Nadere Reformatie en in Amerika de Great Awakening.
De Puriteinen volgden Christus in hun dagelijks leven. Bij hen stond de persoonlijke relatie met Christus centraal. Het was Christus die het geloof en de levensheiliging van de christen werkte. De intensieve studie van de Bijbel en een strikte levensheiliging kenmerkten de Puriteinen.
Het Puritanisme is opgekomen als reactie op het formalisme in de hoofdstroom van de Anglicaanse kerk. De grondlegger van het puritanisme is William Tyndale, van wie werd gezegd dat hij "Engeland de Bijbel gaf." De stroming die daarna door Engeland trok om het evangelie te prediken waren de Lollarden: zij verkondigden volkomen gehoorzaamheid aan de Bijbel en eenvoud van leven.
Het puritanisme in Engeland is niet hetzelfde als het puritanisme van Schotland. In Schotland is het puritanisme veel nadrukkelijker aanwezig door de sterk calvinistische trekken. De Presbytheraanse kerk aldaar stond ook als voorbeeld toen Oliver Cromwell zijn opmars begon.
Het Schots puritanisme is gefundeerd door John Knox. In Engeland kunnen we De Puriteinen gematigder noemen, terwijl de Schotse puriteinen meer calvinistisch en daarmee meer op de christelijke vorm en kerkdiscipline gericht waren. John Knox introduceerde er b.v. het 'book of discipline'. De Engelse Puriteinen waren op te delen in zij die de geloofsdoop hanteerden en zij die de kinderdoop hanteerden, terwijl de Schotse Puriteinen hoofdzakelijk de kinderdoop hanteerden.
De bekende Late Puritein is de uit Wales afkomstige predikant Martyn Lloyd-Jones(1899-1981). Eerdere invloedrijke puriteinen waren John Owen (1616-1683) en John Bunyan (1628-1688). Ook de baptist Charles Spurgeon (1834-1892) is duidelijk een kind van het Puriteinse Gedachtegoed.
De Puriteinen waren de grondleggers van de staat New Engeland in de Verenigde Staten. Hun visie heeft lange tijd het Amerikaans denken beheerst. In Nederland is het Puriteinse gedachtegoed en levensbeschouwing nog terug te vinden onder de bevindelijk gereformeerden. In deze kring worden de boeken van de puriteinen nog gelezen en herdrukt.
De aanduiding 'Puritein' wordt ook gebruikt om iemand aan te duiden die zeer strak in zijn of haar principes en overtuiging is. Puriteinse christenen zijn strak in hun principes, omdat zij Christus willen navolgen. Maar zij zijn allen aan de wet gestorven en vinden hun blijdschap in het dierbare Evangelie van Jezus Christus alleen. De prediking van het Evangelie door de Puriteinen wordt ook wel Christocentrisch genoemd. Christus alleen staat centraal.